Серия заметок, основанных на учебнике Forum (2025), посвященных обществознанию.
Tavoitteena demokratia?
Demokratia on läntisessä maailmassa ihanne, koska se mahdollistaa parhaiten kansalaisten hyvinvoinnin. Demokratia tarkoittaa kansanvaltaa. Sana juontuu antiikin Ateenan demokratiasta, jossa demos eli kansa käytti suoraa eli välitöntä valtaa kansankokouksissa. Tosin antiikin Ateenassa yhteisistä asioista pääsivät päättämään ainoastaan vapaat 20 vuotta täyttäneet miehet, eli vain murto-osalla väestöstä oli kansalaisoikeudet.
Nykyajan demokratioissa kansa luovuttaa valtansa vaaleissa valitsemilleen päättäjille. Tätä kutsutaan edustukselliseksi demokratiaksi. Se on yleisin demokratian malli, koska suoraa demokratiaa on hankalaa toteuttaa suurissa yhteisöissä.
Demokratiaan kuuluvat vapaat ja rehelliset vaalit, joissa valta vaihtuu kansan tahdon mukaisesti. Ihmiset voivat tehdä valintoja eri vaihtoehtojen välillä, ja ehdokkaita asettavat puolueet saavat toimia rauhassa. Ehdokkaita tai äänestäjiä ei painosteta eikä ääniä osteta tai myydä.
Demokratiassa keskeistä on sananvapaus. Vapaata kansalaiskeskustelua voidaan käydä esimerkiksi lehtien mielipidesivuilla tai netin keskustelupalstoilla. Kansalaisilla on myös mahdollisuus arvostella vallanpitäjiä. Kokoontumis- ja yhdistymisvapaus mahdollistaa mielenosoituksen järjestämisen ja erilaisten yhdistysten perustamisen.
Demokraattinen valtio on yleensä myös oikeusvaltio. Tällöin julkisessa toiminnassa noudatetaan lakia, viranomaisten päätöksistä voi valittaa, ihmiset ovat tasa-arvoisia lain edessä, ja viranomaisten on kohdeltava kaikkia samanarvoisesti. Demokratiassa myös ihmisoikeuksia kunnioitetaan.
Demokratian vastakohtana pidetään diktatuuria. Siinä oikeusvaltion idea ei toteudu ja kansalaisilta puuttuvat monet ihmisoikeudet. Diktatuurissa johdossa on vain yksi henkilö tai ryhmä. Oppositiota ei hyväksytä, siihen kuuluvia vainotaan ja heidät saatetaan tuomita vankilaan mielipiteidensä takia. Kansalaiset eivät pääse vapaasti osallistumaan päätöksentekoon eikä yksilön oikeuksia arvosteta tai kunnioiteta. Vaaleja saatetaan järjestää, mutta ne ovat pikemminkin vallanpitäjien aseman pönkittämiseksi järjestetyt näennäisvaalit. Diktatuurissa ei myöskään ole sananvapautta. Tiedotusvälineet ovat tiukasti vallanpitäjien hallinnassa tai mediaa sensuroidaan. Toisaalta joissain diktatuureissa monet kansalaisten elämään vaikuttavat asiat saattavat olla hyvin järjestettyjä, esimerkiksi koulutus tai terveydenhoito. Siksi diktatuuri saa näissä maissa myös kannatusta.
Vaikka demokraattisten valtioiden määrä on ollut jo kauan kasvussa, ei demokraattinen hallinto toimi kaikissa maissa kunnolla. Näiden niin sanottujen heikkojen demokratioiden määrä on kasvussa, ja vahvojen määrä laskee. Ongelmia on erityisesti sellaisissa demokratioissa, joissa on paljon sisäisiä ristiriitoja. Euroopan unionissa ja sen lähialueilla demokratiakehitys on huolestuttavasti heikentynyt esimerkiksi Unkarissa ja Turkissa.
Demokratian ongelmat
Toimiva demokratia edellyttää, että kansalaiset osallistuvat aktiivisesti yhteiskunnalliseen päätöksentekoon ja keskusteluun. Jos esimerkiksi vain pieni osa kansasta äänestää vaaleissa, valitut edustajat eivät heijasta koko kansan ajatuksia, ja kansanvalta toteutuu siten heikosti. Silloin suuri osa kansasta ei ehkä kunnioita demokraattisesti valittujen johtajien poliittisia päätöksiä. Tällaisessa tilanteessa päätöksillä ei ole legitimiteettiä eli kansan yleistä hyväksyntää.
Demokratiassa päätöksenteko voi myös kestää turhauttavan pitkään, koska päätökset valmistellaan hyvin ja eri tahot saavat kertoa mielipiteensä. Päätöksentekoa hidastaa myös se, että eri puolueilla ja järjestöillä on omat näkemyksensä oikeasta lopputuloksesta. Harvoin mikään taho saa tahtoaan läpi sellaisenaan, vaan jokaisen on annettava hieman periksi. Siksi päätös saattaa lopulta olla laiha kompromissi, joka ei tyydytä ketään.
Nykyisessä mediakeskeisessä demokratiassa ongelmaksi nousee lisäksi rahan merkitys vaalikampanjoissa. Varakkailla puolueilla ja ehdokkailla on mahdollisuus käyttää paljon rahaa näkyvään kampanjaan, vähemmän varakkailla ei. Rahan lahjoittaminen jollekin ehdokkaalle voi johtaa siihen, että valittu poliitikko suosii lahjoittajaa päätöksissään. Siksi Suomessa poliitikkojen pitääkin nykyisin julkistaa mahdolliset vaaleihin saamansa isommat lahjoitukset.
Toisaalta ulkopuolisen vaalirahoituksen kieltäminen johtaisi siihen, että vain varakkaat voisivat asettua ehdolle. Sekään ei olisi demokratian kannalta hyvä asia. Tärkeintä on, että vaalirahoitus on avointa ja että rahoittajien vaikutuspyrkimykset ovat kaikkien arvioitavissa.
Vaaligallupit ohjaavat äänestäjien käyttäytymistä, mikä voi osaltaan heikentää demokratiaa. Media nostaa esiin gallupeissa hyvin pärjänneet puolueet ja ehdokkaat. Äänestäjiä saattaa siirtyä voittajiksi ennustettujen puolueiden kannattajiksi, koska he laskevat, ettei pieni puolue tule pärjäämään ja näin sille annettu ääni menisi hukkaan. Joskus äänestäjä taas voi lähteä tukemaan heikosti gallupissa menestyvää puoluetta. Näistä syistä gallupien julkaisemista ennen vaaleja on rajoitettu monissa maissa, esimerkiksi Norjassa, Italiassa ja Kanadassa.
Demokratiaa voi heikentää myös asiantuntija-vallan kasvu. Monimutkaisessa yhteiskunnassa päättäjien on kuunneltava asiantuntijoiden näkemyksiä voidakseen tehdä päätöksiä. Ongelmaksi asia muuttuu, jos asiantuntijoiden kannasta tulee aina päättäjien kanta.
Viime vuosina populismi on lisännyt suosiotaan monessa maassa. Tietämättömyys politiikasta asettaa ihmiset alttiiksi populistien tarjoamille helpoille ratkaisuille. Myös tyytymättömyys vallitseviin oloihin lisää populistien kannatusta ja vahvan johtajan kaipuuta. Toisaalta, jos kansa haluaa antaa äänensä populisteille, on sekin demokratiaa.
Vaihtoehtoisia tapoja toteuttaa demokratiaa
Edustuksellinen demokratia on nykydemokratian yleisin muoto, mutta se ei välttämättä vastaa kansalaisten kaikkiin toiveisiin. Osa kansalaisista saattaisi haluta ottaa aktiivisemmin osaa päätöksiin, osa taas olisi valmis antamaan suuremman roolin asiantuntijoille.
Osallistumista korostaa esimerkiksi suora demokratia, jossa ihmiset päättävät asioista ilman että poliitikot tekevät sen heidän puolestaan. Käytännössä se tarkoittaa esimerkiksi osallistumista yhdistyksen toimintaan ja sen päätöksentekoon. Valtiotasolla suora demokratia toteutuu pääosin kansanäänestysten kautta, kun ihmiset pääsevät äänestämään tärkeistä yhteisistä päätöksistä ja laeista.
Kansanäänestykset voivat olla sitovia tai neuvoa-antavia. Sitovassa kansanäänestyksessä kansalaiset pääsevät kertomaan näkemyksensä päätettävästä asiasta, ja enemmistön kanta sitoo päättäjiä. Suomessa ei ole käytössä sitovaa kansanäänestystä, mutta esimerkiksi Sveitsissä on. Neuvoa-antavan kansanäänestyksen kautta päättäjät saavat päätöksentekonsa tueksi tiedon kansalaisten näkemyksestä, mutta he voivat halutessaan poiketa siitä. Suomessa on järjestetty neuvoa-antava kansanäänestys valtiollisella tasolla kaksi kertaa: kieltolain päättämisestä vuonna 1931 ja EU-jäsenyydestä vuonna 1994- Suomen kunnissa on käytetty neuvoa-antavia äänestyksiä useammin. Kuntalaisten näkemyksiä on kysytty esimerkiksi mahdollisten kuntaliitosten osalta.
Demokratian ihanteellista muotoa, joka pohjautuisi ihmisten konkreettiseen osallistumiseen ja keskusteluun, kutsutaan deliberatiiviseksi demokratiaksi. Siinä kansalaisilla on oikeus osallistua päätöksiä edeltävään keskusteluun tasapuolisesti ja avoimesti. Lisäksi ihmisten on saatava riittävästi tietoa päätettävistä asioista. Oleellista keskustelussa on, että kaikki asian kannalta arvokkaat näkökohdat tulevat esiin ja päätökset perustellaan kunnolla.
Päinvastaista näkemystä edustaa häivedemokratia. Siihen uskovat ihmiset haluavat päätöksenteosta tehokasta ilman, että sitä hidastavat puolueiden poliittiset tavoitteet ja niiden väliset kiistat. Häivedemokratian kannattajat pitävät parempana, että eri alojen puolueettomat asiantuntijat päättävät asioista vaaleilla valittujen poliitikkojen sijaan. He haluavat luovuttaa päätöksenteon tahoille, joilla on heidän mielestään todellista asiantuntemusta päätöksen tekemiseksi.
Perusoikeudet osana demokratiaa
Käsitys kaikille ihmisille kuuluvista ihmisoikeuksista syntyi 1700-luvun Euroopassa valistuksen seurauksena. Esimerkiksi sanan- ja mielipiteen vapaus sekä syrjinnän, mielivaltaisen pidätyksen ja kidutuksen kielto ovat ihmisoikeuksia, jotka koskevat kaikkia ihmisiä syntyperästä tai varallisuudesta riippumatta. Nykyään ihmisoikeudet perustuvat kansainvälisiin sopimuksiin, joita lähes kaikki maailman valtiot ovat sitoutuneet noudattamaan. Tämä ei kuitenkaan tarkoita sitä, että ihmisoikeudet oikeasti toteutuisivat näistä jokaisessa maassa. Demokratioissa ihmisoikeuksia pyritään kunnioittamaan, mutta koska monissa valtioissa demokratia toteutuu vain osittain, niitä rikotaan yleisesti.
Ihmisoikeudet ovat pohja Suomen perustuslakiin kirjatuille perusoikeuksille. Tämä tekee niiden rajoittamisesta ja muuttamisesta hyvin vaikeaa. Perusoikeudet on suojattu paremmin, koska ne ovat perustuslaissa eivätkä tavallisina lakeina. Perusoikeudet määrittelevät valtion ja yksilöiden väliset suhteet, eivätkä ne riipu esimerkiksi yksilön kansallisuudesta, sukupuolesta tai iästä. Perusoikeudet ovat nimensä mukaisesti yksilön perustavanlaatuisia oikeuksia, kuten yhdenvertaisuus lain edessä ja uskonnonvapaus.
Perusoikeudet jaetaan negatiivisiin ja positiivisiin oikeuksiin. Negatiiviset perusoikeudet ovat oikeuksia, joita ei oteta pois. Ihmisiä ei voi esimerkiksi vangita ilman syytä, eli vapaus on ihmisen oikeus, jota ei saa ottaa pois. Negatiivisia perusoikeuksia kutsutaan myös vapausoikeuksiksi, eli ne ovat vapautta jostakin, esimerkiksi pakkovallasta tai väkivallasta.
Positiiviset perusoikeudet antavat ihmisille mahdollisuuden hyvään elämään, eli niitä voi kutsua hyvinvointioikeuksiksi. Niitä ovat sivistykselliset ja sosiaaliset oikeudet, kuten koulutus ja sosiaaliturva. EU-maissa negatiiviset oikeudet toteutuvat hyvin, mutta positiivisten oikeuksien toteutuminen vaihtelee eri jäsenmaiden välillä.
Oikeuksien vastapainona kansalaisilla on myös velvollisuuksia, kuten oppivelvollisuus, veronmaksu-velvollisuus ja auttamisvelvollisuus. Velvollisuuksia on perusoikeuksiin verrattuna melko vähän.
Milloin perusoikeudet voivat olla uhattuina?
Yleisesti ottaen perusoikeudet toteutuvat Suomessa hyvin, mutta joskus ne voivat olla ristiriidassa keskenään. Esimerkiksi sananvapaus on tärkeä perusoikeus, mutta mitä tahansa ei saa sanoa. Niin kutsuttu vihapuhe saattaa rikkoa ihmisen koskemattomuutta ja kunniaa. Myös huono taloustilanne uhkaa positiivisten oikeuksien toteutumista. Jos kunta joutuu säästämään maksuttomasta opetuksesta tai terveydenhoidosta, sitä voidaan pitää perusoikeuksien heikennyksenä. Perustuslaki velvoittaa ihmisten yhdenvertaiseen kohteluun. Niinpä koulun sulkeminen heikentää kyseisessä kunnassa asuvien ihmisten tasa-arvoista asemaa muihin suomalaisiin verrattuna.
Lakeja säädettäessä voidaan joutua punnitsemaan kahden perusoikeuden välillä sitä, kumpi on tärkeämpi. Esimerkiksi tiedustelulaki antaa Suojelupoliisille (Supo) suuret valtuudet seurata rikoksesta epäillyn puhelin- ja tietojärjestelmätietoja. Kansalaisten turvaksi luotu laki mahdollistaa siten ihmisten valvonnan. Monet ihmisoikeusjuristit ovatkin olleet huolissaan tiedustelukin vaikutuksesta esimerkiksi yksityisyyden suojaan ja viestien salassapitoon.
Poikkeusoloissa hallitus voi rajoittaa yksilön perusoikeuksia, vaikkapa liikkumisvapautta. Esimerkiksi Uudenmaan maakunta eristettiin korona-pandemian takia muutaman viikon ajaksi valmiuslain nojalla keväällä 2020. Tällaiset perusoikeuksia koskevat rajoitukset vaativat hyvin vahvat perustelut. Niiden tulee olla sekä tilapäisiä että välttämättömiä, ja ne laitetaan käytäntöön ihmisten turvallisuuden takaamiseksi.
Elinkeinovapaus on myös yksi keskeinen perusoikeus. Edellä mainitun koronapandemian aikana hallitus rajoitti ravintoloiden toimintaa eri tavoin ja siten heikensi yrittäjien mahdollisuuksia harjoittaa elinkeinoaan. Tämä vei monet ravintolayrittäjät ja heidän työntekijänsä taloudelliseen ahdinkoon sekä johti myös keskusteluun siitä, oliko hallituksella oikeus toimia näin.
Vaikka poikkeuslait mahdollistavat perusoikeuksien rajoitukset, ei pakkotyötä, orjuutta, kidutusta tai kuolemanrangaistusta sallita edes poikkeusoloissa.
Missä menevät vapausoikeuksien rajat?
Vapausoikeudet ovat perusoikeuksia, jotka suojaavat yksilöä julkiselta vallalta. Sananvapaus on toimivan demokratian kannalta yksi tärkeimmistä vapauksista. Perustuslaki määrää siitä näin: Jokaisella on sananvapaus. Sananvapauteen sisältyy oikeus ilmaista, julkistaa ja vastaanottaa tietoja, mielipiteitä ja muita viestejä kenenkään ennakolta estämättä.
On kuitenkin asioita, joiden sanomisesta tai kirjoittamisesta voi joutua vastuuseen. Näissä tapauksissa sananvapautta rajoitetaan, jotta jokaisen ihmisen oikeus tasa-arvoon, yksityisyyteen ja kunniaan toteutuisi.
Kiihottaminen kansanryhmää vastaan on Suomessa kiellettyä. Kiellon taustalla on ajatus, että kaikkien ihmisten ihmisarvo on yhtäläinen. Rasistinen puhe tai kirjoittelu on siis laitonta. Jopa kansanedustajia on ollut syytettynä kirjoituksista, jotka rikkovat lain tätä lainkohtaa.
Yhdistymisvapaus ei tarkoita, että saisi perustaa minkälaisia yhdistyksiä tahansa. Tietyin edellytyksin yhdistymisvapautta voidaan rajoittaa, jos katsotaan, että yhdistykset esimerkiksi kannattavat avoimesti rasistista ajattelua ja harjoittavat toiminnassaan väkivaltaa. Suomessa korkein oikeus on kieltänyt Pohjoismaisen Vastarintaliikkeen (PVL) toiminnan lain ja hyvien tapojen vastaisena. Kiellon perusteena on ollut myös yhdistyksessä esiintyvä fasismin ihailu ja ihmisten pitäminen eriarvoisina. Järjestön jäsenet ovat kieltojen aikana pyrkineet osallistumaan mielenosoituksiin sellaisten järjestöjen alla, joita ei ole kielletty.
Перевод на русский:
Цель – демократия?
Демократия является идеалом в западном мире, поскольку она наилучшим образом обеспечивает благосостояние граждан. Демократия означает народовластие. Слово происходит от демократии Древних Афин, где demos, то есть народ, осуществлял прямую, или непосредственную, власть на народных собраниях. Однако в Древних Афинах в принятии решений по общим вопросам могли участвовать только свободные мужчины, достигшие 20 лет, то есть гражданские права имела лишь малая часть населения.
В современных демократиях народ передает свою власть избранным на выборах руководителям. Это называется представительная демократия. Это наиболее распространенная модель демократии, поскольку прямую демократию сложно реализовать в больших сообществах.
Демократия включает в себя свободные и честные выборы, на которых власть меняется в соответствии с волей народа. Люди могут выбирать между различными альтернативами, а партии, выдвигающие кандидатов, могут действовать беспрепятственно. На кандидатов или избирателей не оказывается давление, голоса не покупаются и не продаются.
Центральное место в демократии занимает свобода слова. Свободные общественные дебаты могут проходить, например, на страницах мнений в газетах или на интернет-форумах. Граждане также имеют возможность критиковать власть имущих. Свобода собраний и объединений позволяет организовывать демонстрации и создавать различные ассоциации.
Демократическое государство обычно является также правовым государством. В этом случае в публичной деятельности соблюдается закон, решения властей можно обжаловать, люди равны перед законом, и власти должны относиться ко всем одинаково. В демократии также уважают права человека.
Противоположностью демократии считается диктатура. В ней не реализуется идея правового государства, и граждане лишены многих прав человека. В диктатуре во главе стоит только один человек или группа. Оппозиция не допускается, ее членов преследуют, и они могут быть приговорены к тюремному заключению за свои мнения. Граждане не могут свободно участвовать в принятии решений, а права личности не ценятся и не уважаются. Могут проводиться выборы, но они, скорее, являются фиктивными выборами, организованными для укрепления позиций власти. В диктатуре также нет свободы слова. Средства массовой информации находятся под жестким контролем власти или подвергаются цензуре. С другой стороны, в некоторых диктатурах многие аспекты жизни граждан могут быть хорошо организованы, например, образование или здравоохранение. Поэтому диктатура получает поддержку и в этих странах.
Хотя число демократических государств растет уже долгое время, демократическое правление функционирует не во всех странах должным образом. Число так называемых слабых демократий растет, а число сильных уменьшается. Проблемы возникают, в частности, в тех демократиях, где много внутренних противоречий. В Европейском Союзе и в прилегающих к нему регионах развитие демократии вызывает беспокойство, ослабевая, например, в Венгрии и Турции.
Проблемы демократии
Функционирующая демократия требует активного участия граждан в общественном принятии решений и обсуждении. Если, например, лишь малая часть народа голосует на выборах, то избранные представители не отражают мнения всего народа, и народовластие реализуется слабо. В таком случае большая часть народа может не уважать политические решения демократически избранных лидеров. В такой ситуации решения не имеют легитимности, то есть всеобщего одобрения народа.
Процесс принятия решений в демократии также может длиться утомительно долго, поскольку решения тщательно готовятся, и различные стороны имеют возможность высказать свое мнение. Принятие решений замедляет также то, что у разных партий и организаций есть свои взгляды на правильный результат. Редко чья-либо воля проходит в чистом виде, и каждый должен немного уступить. Поэтому решение может в итоге оказаться слабым компромиссом, который никого не устраивает.
В условиях современной медиацентричной демократии проблемой также становится значение денег в избирательных кампаниях. Состоятельные партии и кандидаты имеют возможность тратить много денег на заметную кампанию, а менее состоятельные – нет. Пожертвование денег какому-либо кандидату может привести к тому, что избранный политик будет отдавать предпочтение жертвователю в своих решениях. Поэтому в Финляндии политики обязаны сейчас публиковать возможные крупные пожертвования, полученные на выборы.
С другой стороны, запрет внешнего финансирования выборов привел бы к тому, что баллотироваться могли бы только состоятельные люди. Это тоже не было бы хорошо с точки зрения демократии. Самое важное – чтобы финансирование выборов было открытым, и чтобы стремления спонсоров к влиянию были доступны для оценки всем.
Предвыборные опросы общественного мнения (экзитполы, галлупы) направляют поведение избирателей, что может, в свою очередь, ослаблять демократию. Средства массовой информации выделяют партии и кандидатов, которые хорошо показали себя в опросах. Избиратели могут переходить на сторону партий, которым предсказывают победу, потому что они считают, что маленькая партия не преуспеет, и голос, отданный за нее, будет потрачен впустую. Иногда избиратель, наоборот, может начать поддерживать партию, которая слабо выступает в опросах. По этим причинам публикация опросов перед выборами ограничена во многих странах, например, в Норвегии, Италии и Канаде.
Демократию может ослаблять также рост власти экспертов. В сложном обществе лица, принимающие решения, должны прислушиваться к мнениям экспертов, чтобы иметь возможность принимать решения. Проблема возникает, если позиция экспертов всегда становится позицией лиц, принимающих решения.
В последние годы популизм набирает популярность во многих странах. Неосведомленность о политике делает людей уязвимыми перед легкими решениями, предлагаемыми популистами. Также недовольство существующим положением дел увеличивает поддержку популистов и жажду сильного лидера. С другой стороны, если народ хочет отдать свой голос популистам, это также является демократией.
Альтернативные способы реализации демократии
Представительная демократия является самой распространенной формой современной демократии, но она не обязательно отвечает всем желаниям граждан. Часть граждан, возможно, хотела бы более активно участвовать в принятии решений, а часть была бы готова отдать большую роль экспертам.
Участие подчеркивает, например, прямая демократия, в которой люди решают вопросы без того, чтобы политики делали это за них. На практике это означает, например, участие в деятельности и принятии решений ассоциации. На государственном уровне прямая демократия реализуется в основном через народные референдумы, когда люди могут голосовать по важным общим решениям и законам.
Референдумы могут быть обязательными или консультативными. В обязательном референдуме граждане могут выразить свое мнение по решаемому вопросу, и позиция большинства обязывает лиц, принимающих решения. В Финляндии обязательный референдум не используется, но, например, в Швейцарии он есть. Через консультативный референдум лица, принимающие решения, получают в поддержку своего решения информацию о мнении граждан, но могут отступить от него, если захотят. В Финляндии консультативный референдум на государственном уровне проводился дважды: по прекращению действия сухого закона в 1931 году и по членству в ЕС в 1994 году. В муниципалитетах Финляндии консультативные голосования использовались чаще. Мнения жителей муниципалитетов спрашивали, например, по поводу возможных объединений муниципалитетов.
Идеальная форма демократии, основанная на конкретном участии и обсуждении людей, называется совещательная (делиберативная) демократия. В ней граждане имеют право участвовать в обсуждении, предшествующем принятию решений, на равной основе и открыто. Кроме того, люди должны получать достаточно информации о решаемых вопросах. Существенным в обсуждении является то, что все ценные с точки зрения вопроса точки зрения будут высказаны, и решения будут должным образом обоснованы.
Противоположную точку зрения представляет скрытая (латентная) демократия. Люди, верящие в нее, хотят, чтобы принятие решений было эффективным, без того чтобы его замедляли политические цели партий и споры между ними. Сторонники скрытой демократии считают лучшим, чтобы вопросы решали беспристрастные эксперты разных областей, а не политики, избранные на выборах. Они хотят передать принятие решений тем, кто, по их мнению, обладает реальным экспертным знанием для принятия решения.
Основные права как часть демократии
Представление о правах человека, принадлежащих всем людям, возникло в Европе XVIII века в результате Просвещения. Например, свобода слова и мнения, а также запрет дискриминации, произвольного ареста и пыток – это права человека, которые касаются всех людей, независимо от происхождения или богатства. Сегодня права человека основаны на международных соглашениях, которые обязались соблюдать почти все государства мира. Однако это не означает, что права человека действительно реализуются в каждом из них. В демократиях стараются уважать права человека, но поскольку во многих государствах демократия реализуется лишь частично, они повсеместно нарушаются.
Права человека являются основой для основных прав, зафиксированных в Конституции Финляндии. Это делает их ограничение и изменение очень трудным. Основные права защищены лучше, потому что они являются частью Конституции, а не обычными законами. Основные права определяют отношения между государством и индивидами и не зависят, например, от национальности, пола или возраста индивида. Основные права, как следует из их названия, являются основополагающими правами индивида, такими как равенство перед законом и свобода вероисповедания.
Основные права делятся на негативные и позитивные права. Негативные основные права – это права, которые не отнимаются. Например, людей нельзя заключать под стражу без причины, то есть свобода является правом человека, которое нельзя отнять. Негативные основные права также называют правами на свободу, то есть это свобода от чего-либо, например, от принуждения или насилия.
Позитивные основные права дают людям возможность для хорошей жизни, то есть их можно назвать правами на благосостояние. К ним относятся образовательные и социальные права, такие как образование и социальное обеспечение. В странах ЕС негативные права реализуются хорошо, но реализация позитивных прав варьируется между разными странами-членами.
В противовес правам, у граждан есть также обязанности, такие как обязанность учиться, обязанность платить налоги и обязанность оказать помощь. Обязанностей по сравнению с основными правами довольно мало.
Когда основные права могут быть под угрозой?
В целом, основные права в Финляндии реализуются хорошо, но иногда они могут противоречить друг другу. Например, свобода слова – важное основное право, но не все можно говорить. Так называемая “язык ненависти” может нарушать неприкосновенность и честь человека. Также плохая экономическая ситуация угрожает реализации позитивных прав. Если муниципалитет вынужден экономить на бесплатном образовании или здравоохранении, это можно считать ослаблением основных прав. Конституция обязывает к равному отношению к людям. Таким образом, закрытие школы ослабляет равное положение людей, проживающих в данном муниципалитете, по сравнению с другими финнами.
При принятии законов может возникнуть необходимость взвешивать два основных права, определяя, какое из них важнее. Например, закон о разведке дает Полиции безопасности (Supo) большие полномочия следить за телефонными и компьютерными данными подозреваемых в преступлении. Закон, созданный для безопасности граждан, таким образом, позволяет вести слежку за людьми. Многие юристы-правозащитники выражали обеспокоенность влиянием разведки, например, на защиту частной жизни и тайну сообщений.
В исключительных условиях правительство может ограничивать основные права индивида, например, свободу передвижения. Например, провинция Уусимаа была изолирована на несколько недель весной 2020 года на основании закона о готовности из-за пандемии коронавируса. Такие ограничения основных прав требуют очень сильных обоснований. Они должны быть как временными, так и необходимыми, и вводятся в действие для обеспечения безопасности людей.
Свобода предпринимательства также является одним из ключевых основных прав. Во время вышеупомянутой пандемии коронавируса правительство ограничивало деятельность ресторанов различными способами и, таким образом, ослабляло возможности предпринимателей вести свою деятельность. Это привело многих ресторанных предпринимателей и их работников к финансовым трудностям, а также к дискуссии о том, имело ли правительство право так поступать.
Хотя чрезвычайные законы позволяют ограничения основных прав, принудительный труд, рабство, пытки или смертная казнь не допускаются даже в исключительных условиях.
Где проходят границы прав на свободу?
Права на свободу — это основные права, которые защищают индивида от публичной власти. Свобода слова является одной из важнейших свобод для функционирующей демократии. Конституция гласит об этом следующее: Каждый имеет свободу слова. Свобода слова включает право выражать, публиковать и получать информацию, мнения и другие сообщения без предварительного воспрепятствования кем-либо.
Однако есть вещи, за высказывание или написание которых можно понести ответственность. В этих случаях свобода слова ограничивается, чтобы реализовалось право каждого человека на равенство, частную жизнь и честь.
Подстрекательство против группы населения запрещено в Финляндии. В основе запрета лежит идея о том, что человеческое достоинство всех людей одинаково. Расистская речь или писанина, таким образом, незаконны. Даже депутатов парламента обвиняли в писанине, которая нарушает этот параграф закона.
Свобода объединений не означает, что можно основывать любые ассоциации. При определенных условиях свобода объединений может быть ограничена, если считается, что ассоциации, например, открыто поддерживают расистское мышление и применяют насилие в своей деятельности. В Финляндии Верховный суд запретил деятельность Северного движения сопротивления (PVL) как противоречащую закону и добрым нравам. Основанием для запрета было также восхищение фашизмом и признание людей неравными, которое проявлялось в ассоциации. Члены организации во время запретов пытались участвовать в демонстрациях под эгидой тех организаций, которые не были запрещены.
Свежие комментарии